Kategoryzacja i sekwencje

I. Kategoryzacja to umiejętność, która pozwala dzieciom odkrywać istniejący w świecie porządek, dostrzegać relacje łączące różne elementy rzeczywistości, zauważać, abstrahować oraz stosować panujące reguły. Zdolność dokonywania kategoryzacji leży u podstaw inteligencji, warunkuje umiejętność tworzenia klas i zbiorów, dostrzegania cech wspólnych oraz cech odróżniających. Z tego powodu nie należy ćwiczeń kategoryzacji kończyć na nauczeniu dziecka, że klocek przynależy do zbioru klocków. Przecież może także pasować do przedmiotów okrągłych, czerwonych, drewnianych. Jabłko może należeć do zbioru: owoców, okrągłych, czerwonych lub zielonych, słodkich lub kwaśnych, twardych lub miękkich.  Zróbmy wszystko, aby nauczyć dzieci wielowymiarowego patrzenia na świat, zauważania i tworzenia porządku w oparciu o umiejętność dostrzegania i abstrahowania reguł.

Przykłady ćwiczeń:

Zacznijmy od najprostszych kategoryzacji:

  1. Kolory
    Kategoryzujemy wg kolorów, które są takiego samego kształtu. Czerwone razem, niebieskie razem, zielone razem.
  2. Kształty
    Kategoryzujemy wg kształtów, które są takiego samego koloru. Koła razem, kwadraty razem, trójkąty razem.
  3. Kolor w oderwaniu od kształtu/ kształt w oderwaniu od koloru  Trudniejsza wersja – dziecko ma za zadanie albo układać klocki wg kształtu, nie patrząc na kolor, albo układać wg koloru nie patrząc na kształt. Tutaj to rodzic musi najpierw ułożyć pierwsze elementy kategorii. Jeżeli dziecko samo odkryje, że można ułożyć zbiory klocków na różne sposoby to cudownie.
  4. Podstawowe grupy rzeczowników
    Tutaj zaczyna się kategoryzacja na ilustracjach/konkretnych przedmiotach. Możemy kategoryzować np.: zabawki – ubrania, owoce-warzywa, zwierzęta-rośliny, naczynia – jedzenie, itp. możliwości jest nieskończona ilość.
  5. Kategoryzowanie wg cech przedmiotów
    Dostrzeżenie cech przedmiotów, to już trudniejsze dla dziecka. Nie zaczynamy ćwiczeń od tego etapu. Można kategoryzować przedmioty o cechach takich jak np.: duże – małe, ciepłe-zimne, twarde – miękkie, wesołe-smutne, słodkie- kwaśne, drewniane- metalowe, latające-pływające, brudne- czyste itd.
  6. Kategoryzowanie wg przeznaczenia

Tu zadanie jest jeszcze trudniejsze: nie dość, że trzeba przeanalizować wygląd przedmiotów, dostrzec ich cechy, to jeszcze wywnioskować jakie jest ich przeznaczenie. I tak możemy kategoryzować przedmioty: np. na zimę-na lato, na obiad-na deser, do zabawy – do nauki, nad wodę-w góry itd.

II. Sekwencje to uporządkowany ciąg elementów, np. zdarzeń, symboli, znaków. Ciąg ten jest uporządkowany w określony sposób i rządzi się określonymi regułami. Reguły te warunkują występowanie poszczególnych elementów po sobie. Sekwencję to ćwiczenia rozwijające lewą półkulę mózgu, która jest odpowiedzialna za logiczne myślenie oraz za system językowy, reguły gramatyczne, odniesienia czasowe, relacje przestrzenne. Zasadą ćwiczeń lewej półkuli mózgu jest zachowanie linearnego porządku od lewej do prawej.

Jakie są kolejne etapy ćwiczeń sekwencji wzrokowych?

  1. Naśladowanie sekwencji – odtwarzanie zaprezentowanego schematu

Początkowo dziecko ma za zadanie jedynie odtworzyć sekwencję, układając element po elemencie z zachowaniem kierunku od lewej do prawej.   Dziecko otrzymuje pusty pasek tej samej wielkości, co prowadzący zabawę. Jego zadaniem jest ułożenie identycznej sekwencji jaką   ułożył rodzic, z ruchomych elementów z zachowaniem linearnego porządku (od lewej do prawej)                          Możemy  ćwiczyć je na materiale: tematycznym (obrazki, przedmioty), atematycznym (figury geometryczne oraz symbole)

  1. Kontynuowanie sekwencji – kończenie rozpoczętego schematu

Dziecko przygląda się jak zostało rozpoczęte układanie sekwencji i kontynuuje, np. 2 kółka, 1 kwadrat, 2 kółka i co dalej- dziecko układa 1 kwadrat, 2 kółka itd. Lub 2 chrupki kwadratowe, 2 okrągłe, 2 kwadratowe itd. Można ćwiczyć na wszystkim, jeżeli mamy tego kilkanaście elementów. Mogą być obrazki wycięte z gazety, ze starych kolorowanek, naklejki itp.

  1. Uzupełnianie sekwencji – dokładanie brakujących elementów

Ćwiczenie to polega na tym, że dorosły układa sekwencję ale zapomina o kilku elementach. Dziecko dokłada brakujące elementy. Może to być również doklejanie obrazka.

  1. Samodzielne układanie sekwencji

Dziecko otrzymuje zestaw obrazków, figurek, klocków, kredek, sztućców, np. po trzy. Zadaniem dziecka jest układanie sekwencji według wymyślonej przez siebie reguły.

Do ćwiczeń  możemy wykorzystać wszystko, np. zabawki, klocki, kamyki, kredki, buty, sztućce, patyczki, obrazki, spinacze, kasztany, żołędzie, nakrętki, klamerki i wiele innych przedmiotów. 

Opracowała: B. Mądrzak